Πολυ-κουλτουραλισμός και Πολυ-πολιτισμικότητα

Ένα συνηθισμένο σλόγκαν που προέρχεται είτε από στημένους, είτε από αφελείς είναι και το παρακάτω: «Είναι καλό για μία κοινωνία να αποτελείται από διαφορετικές φυλές, θρησκείες ή πολιτισμούς. Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτε».

Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Έχει καμία θέση ο φόβος απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση; Η γνώμη μας είναι πως έχει πολύ μικρή. Κι αυτός είναι ο λόγος που θα πρέπει να μας κάνει προσεκτικούς η προσθαφαίρεση νοημάτων τα οποία δεν ισχύουν παρά μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνουν από αυτό που επιδιώκεται: την κατανόηση της πραγματικότητας στις διαστάσεις που αυτή έχει. Έχει ιδιαίτερη σημασία για τους ανθρώπους που αγωνίζονται να έχουν τη δυνατότητα κατανόησης, αφού με αυτό τον τρόπο θα μπορούν να αποφεύγουν λογικές και πρακτικές που τους συμπαρατάσσουν -παρά την πραγματική θέλησή τους- με τους σχεδιασμούς των κρατούντων.

Η έναρξη του μεγάλου μεταναστευτικού «ρεύματος», που χρονολογείται εδώ και δύο δεκαετίες, συμπίπτει –όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα κείμενα μας– τόσο χρονικά όσο και ουσιαστικά με την έναρξη της διαδικασίας επανενοποίησης της κυριαρχίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η διαδικασία είχε και έχει πολλές πτυχές, όπου πρωταρχικό ρόλο έχει η αποδιοργάνωση των σχέσεων και των δομών που προϋπήρχαν και ο μετασχηματισμός τους, σε άλλα πλαίσια και κατευθύνσεις.


Οι επιπτώσεις, όμως, δεν περιορίζονται σε ένα κοινωνικό χώρο ή σε μια ορισμένη γεωγραφική έκταση. Αντίθετα, οι καταστάσεις αποδιοργάνωσης – αναδιοργάνωσης που πραγματοποιούνται σε ορισμένες χώρες (για παράδειγμα αυτών του πρώην «Ανατολικού μπλοκ») επιδρούν στην συνέχεια με αποδιοργανωτικό – αναδιοργανωτικό τρόπο και στα υπόλοιπα κράτη. Πρόκειται για μια αλληλεπίδραση αναμενόμενη, προβλέψιμη ως προς τις βασικές της πτυχές και γι’ αυτόν το λόγο αξιοποιήσιμη.

Σ’ αυτή τη διαδικασία, όπου οι κρατικοί σχηματισμοί αποδιοργανώνουν την ήδη υπάρχουσα κοινωνική δόμηση και την ανασχηματίζουν, πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η μετανάστευση. Προϊόν της «αυτοδιάλυσης» των κοινωνικών χώρων του πρώην ανατολικού μπλοκ ή αποτέλεσμα της βίαιης επιβολής των συνθηκών ενοποίησης της κυριαρχίας (χαρακτηριστικότερα δείγματα η πρώτη και η δεύτερη εισβολή και κατάκτηση του Ιράκ, οι πολεμικές επιχειρήσεις και ο κατακερματισμός της Γιουγκοσλαβίας, η εισβολή στο Αφγανιστάν και μια σειρά άλλες μικρές ή μεγαλύτερες πολεμικές επιχειρήσεις, που βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμάζοντας τους όρους ώστε να κατασκευαστεί το σύγχρονο ψηφιδωτό της παγκόσμιας κυριαρχίας).

Αυτές οι επιδράσεις εννοείται, πως δεν ασκούνται από και προς όλα τα κράτη με την ίδια ένταση και έκταση.

Για το ελλαδικό κράτος αυτό που ισχύει εδώ και μία εικοσαετία, περίπου, είναι η αποκομιδή της μέγιστης δυνατής ωφέλειας, που δε έχει σχέση μόνο με την οικονομική αφαίμαξη εκατομμυρίων ταλαιπωρημένων ανθρώπων, αλλά με μια σειρά από άλλους παράγοντες που αφορούν την διατήρηση της κυριαρχίας των ομάδων εξουσίας.

Εδώ χρειάζεται να υπενθυμίσουμε πως η συγκρότηση του κράτους επιβλήθηκε σε ένα ετερόκλητο πληθυσμό για την «ομογενοποίηση» του οποίου απαιτήθηκε μια μακρόχρονη διαδικασία.

Άλλωστε, είναι γνωστό πως, μπροστά στην δεδομένη ανομοιογένεια του πληθυσμού, οι επιλογές ήταν ανάμεσα στην πολιτική της ισοπέδωσης κάθε μορφής αυτοτέλειας των διαφόρων ομάδων και την ένταξη τους στο πολιτικό μοντέλο κυριαρχίας, τον εθνοκρατισμό, ή στην διατήρηση τους με όλους τους κινδύνους που αυτοί συνεπάγονταν. Η επιλογή είναι ιστορικά καταγεγραμμένη.

Συνδέεται, μάλιστα, με τον επίσης καθοριστικό παράγοντα αυτής της περιοχής, που ανέκαθεν ήταν το πέρασμα από τη μία ήπειρο στην άλλη και η οποία χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη ρευστότητα στο κοινωνικό πεδίο. Πρόκειται για έναν ακόμη παράγοντα που ορίζει την διαρκή αδυναμία των εκάστοτε κρατούντων να σταθεροποιήσουν και να επιβάλλουν ένα μοντέλο κυριαρχίας που θα όριζε τις συνθήκες για μακρόβια κοινωνική ειρήνη.

Αυτός είναι ένας λόγος ο οποίος συνέτεινε επιπρόσθετα ώστε η υπάρχουσα πολυκουλτούρα να εξαλειφθεί ή να μετασχηματιστεί με τη βία σε ενιαίο πολιτισμό. Αλλά, τα διάφορα μοντέλα εξουσίας με σκοπό την ευόδωση αυτού του πειράματος δεν μπόρεσαν να δώσουν τους αναμενόμενους καρπούς για τις κυρίαρχες ομάδες του ελλαδικού χώρου, κάτι που ως ένα βαθμό έγινε κατορθωτό σε άλλες χώρες.

Συνεπώς δεν αποσοβήθηκαν οι μεγάλες εξάρσεις του κοινωνικού ανταγωνισμού, ιδιαίτερα ως προς την πλευρά που αφορά την αντίθεση ενός σημαντικού μέρους της κοινωνίας προς το κράτος (εξεγέρσεις, ένοπλες αντιπαραθέσεις με την εξουσία κλπ).

Μέσα από τον πληθυσμό του ελλαδικού χώρου και λόγω των ιδιομορφιών που υπήρχαν και υπάρχουν (μέρος των οποίων έχουμε προαναφέρει) αναδεικνύεται ανέκαθεν μια αντιεξουσιαστική διάσταση (με έντονη την αντικρατική της χροιά).

Αυτός είναι και ο λόγος που οι κινήσεις για την υλοποίηση της νέας τάξης πραγμάτων που προωθούσε (μετά τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν στον Ευρωπαϊκό χώρο) το ελλαδικό κράτος, αρχικά με τους βαλκανικούς πολέμους και στη συνέχεια με προσπάθεια συμμετοχής στην Διεθνική Ανθρωποσφαγή της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, σκόνταψαν στην έντονη αντίθεση των καταπιεσμένων.

Η ένταση του κοινωνικού ανταγωνισμού, που συνδυαζόταν με τις ενδο-εξουσιαστικές διαμάχες, οδήγησε στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας. Στην προκειμένη περίπτωση οι κρατούντες προσπάθησαν να εκτονώσουν την κατάσταση που έπαιρνε δυσοίωνες προοπτικές για το ελλαδικό κράτος αλλά και να επεκτείνουν τα όρια της κυριαρχίας τους.

Η αναμενόμενη αποδιοργάνωση του κοινωνικού χώρου, ήρθε με το γιγάντιο κύμα προσφυγιάς τόσο από την περιοχή όπου πραγματοποιήθηκε η εκστρατεία, όσο και από τα μέρη της Ρωσίας και του Πόντου. Η ανταλλαγή πληθυσμών, που επακολούθησε, ήρθε να επισφραγίσει τις κοινές επιδιώξεις των δύο εμπόλεμων κρατών. Παρά την εθνοκάθαρση και την σημαντική αποδιοργάνωση του κοινωνικού χώρου που προκλήθηκε, το ελλαδικό κράτος δεν μπόρεσε να απολαύσει τους καρπούς των κόπων του. Η κατάσταση που κατασκεύασε δεν κράτησε για πολύ διάστημα. Το προσφυγικό κύμα δημιούργησε γρήγορα καινούριες συνθέσεις (ισχυρός παράγοντας υπήρξε και η κοινή γλώσσα) με τον ντόπιο πληθυσμό, παρά την έκδηλη ρατσιστική συμπεριφορά από εγχώριους. Η συνθήκη αυτή, αν δεν αποπροσανατολιζόταν από τις χειραγωγικές λογικές και πρακτικές του ΚΚΕ και των παραφυάδων του Μαρξισμο-Λενινισμού, θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρότατες βλάβες στο σύστημα κυριαρχίας κι εκμετάλλευσης.

Η παγίδα της πολυπολιτισμικότητας

Είναι διαπιστωμένο, λοιπόν, πως οι διαδικασίες ανασυγκρότησης των κρατών και της κυριαρχίας πραγματοποιείται με πολλούς τρόπους. Η αποδιοργάνωση και αναδιοργάνωση των κοινωνιών γίνεται με πιο αποτελεσματικό τρόπο από τους κρατούντες μέσω των πολέμων, τις ανταλλαγές πληθυσμών και με τα «κύματα» προσφύγων – μεταναστών. Με αυτούς τους τρόπους, το αίμα των σκλαβωμένων ανθρώπων γίνεται η καθαρτήρια πηγή μέσα από την οποία αναζωογονείται η κυριαρχία.

Σε κάθε περίπτωση η πολυπολιτισμικότητα και η «παγκοσμιοποίηση» βρίσκονται σε μια στενότατη σχέση, αφού ένα από τα εργαλεία για την ανασυγκρότηση των νέων όρων κυριαρχίας και εκμετάλλευσης είναι το πλήθος μεταναστών που ενώ αποσυμπιέζουν την κοινωνική ένταση από τις χώρες προέλευσής τους, ταυτόχρονα προκαλούν (εννοείται άθελά τους) μια αποδιοργάνωση του κοινωνικού χώρου στον οποίο καταφθάνουν. Την αναδιοργάνωση, πλέον, καλείται να πραγματοποιήσει το κράτος μέσα στο καθορισμένο, από την παγκόσμια κυριαρχία, πλαίσιο.

Επομένως, για να γυρίσουμε στην αρχή του κειμένου μας, υπάρχει σαφώς ανάγκη να κατανοηθεί το τί ακριβώς επιδιώκουν οι εξουσιαστές όταν μιλούν για πολύ-πολιτισμικότητα και όταν ταυτίζουν την κουλτούρα με τον πολιτισμό. Είναι γεγονός πως οι άνθρωποι που προέρχονται από διάφορες περιοχές της γης κουβαλούν και αυτό που χαρακτηρίζεται ως κουλτούρα και αποδίδεται με τον όρο πολιτισμός.

Θα πρέπει να κάνουμε έντονη αυτή τη διάκριση και να τονίσουμε πως η κουλτούρα μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες κυριαρχίας δεν μπορεί να υπάρξει παρά σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Καταπνίγεται μέσα από την εμπορευματοποίηση της ανθρώπινης δραστηριότητας και εντάσσεται αυτόματα στο πολιτιστικό πλέγμα, δηλαδή στις εξουσιαστικές κι εκμεταλλευτικές σχέσεις.

Για να γίνει πιο κατανοητή αυτή η διάκριση, θα πρέπει να διευκρινιστεί πως η κουλτούρα των ανθρώπινων ομάδων αναπτύσσεται μέσα από την πορεία που της δίνουν οι δημιουργοί της. Συνεπώς πρόκειται για ένα εγγενές στοιχείο των ανθρώπινων ομάδων, που έχει σχέση με τις συνθήκες που αυτές διαμορφώνουν (λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη πως αυτή η διαμόρφωση γίνεται ανεπηρέαστα από εξουσιαστικές επιδράσεις κι εξαναγκασμούς). Σ’ αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε για ένα σύνολο που περιλαμβάνει την καλλιέργεια σχέσεων, συνηθειών, συνθηκών και τρόπου διαβίωσης, κ.λπ. Όταν η κουλτούρα αποκοπεί από το χώρο και τους ανθρώπους από τους οποίους αναδείχθηκε, τότε χρειάζεται να βρει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχτεί. Έχει, λοιπόν, ιδιαίτερη βαρύτητα η διαφορά της αυτόβουλης αναζήτησης μιας περιοχής όπου θα επιζητηθεί η ευδοκίμηση εκείνων των συνθηκών για μια ελεύθερη και δημιουργική διαβίωση των ανθρώπινων ομάδων από την εξαναγκαστική, που προέρχεται από μια εμπόλεμη κατάσταση ή την αναζήτηση συνθηκών για πλουτισμό, όπου τα όσα προαναφέραμε παύουν να υπάρχουν.

Οι παρούσες συνθήκες που έχει θέσει σε εφαρμογή η κυριαρχία σε ευρωπαϊκή αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα δεν αφήνουν περιθώρια για μιαν ανάπτυξη κάποιου είδους κουλτούρας με τα χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν προηγουμένως.

Υπάρχουν επιπρόσθετοι λόγοι για τους οποίους η πολυπολιτισμικότητα προκαλεί την έντονη αίσθηση μιας εξουσιαστικής φανφάρας, που επιχειρεί να κατασκευάσει πλαστές εικόνες και εξαπατημένες συνειδήσεις. Γιατί η πραγματικότητα βρίσκεται στο ότι το ελλαδικό κράτος ενήργησε με ισοπεδωτικό τρόπο απέναντι στις εγγενείς διαφορετικότητες και κουλτούρες που του στέκονταν εμπόδιο. Συνεπώς, η πολυπολιτισμικότητα σημαίνει υποταγή.

Η παράταση της «σταθερότητας» ή, αν θέλετε, η μετατόπιση στο μέλλον των «κρίσιμων σημείων» που χαρακτηρίζουν τον κοινωνικό ανταγωνισμό στον ελλαδικό χώρο, με την αντιεξουσιαστική έννοιά του, γίνεται αυτή τη στιγμή επιτακτική για το κράτος. Αυτή η παράταση έχει δοθεί και επιδιώκεται να πάρει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά με εργαλείο την μετανάστευση. Έτσι μπαίνει σε εφαρμογή ο νόμος για την ιθαγένεια ο οποίος θα αποτελέσει την θεσμική επιβεβαίωση-εργαλείο τόσων και τόσων ελληνοποιήσεων που ήδη πραγματοποιούνται εδώ και δύο δεκαετίες.

Και όπως έχουμε ξαναπεί, αναταράξεις σε κοινωνικό – πολιτικό επίπεδο με εθνοφυλετικές και θρησκευτικές αποχρώσεις είναι δεδομένο πως θα συνεχίζουν για μεγάλο διάστημα να υφίστανται και αυτό είναι μια κατάσταση που ευνοεί το κράτος και την διαχείριση των υποθέσεών του σε μια περίοδο διαρκών αναπροσαρμογών.

Εννοείται πως η επιχείρηση ταύτισης της κουλτούρας με τον πολιτισμό δεν θα πρέπει να μας αγγίζει για τον απλούστατο λόγο πως αυτή η ταύτιση ανέκαθεν συγκάλυπτε και καθαγίαζε τις εκάστοτε εξουσιαστικές σκοπιμότητες. Ανέκαθεν οι εξουσιαστές χρησιμοποιούσαν την πολυπολιτισμικότητα για να εδραιώσουν ένα καθεστώς διευρυμένης κυριαρχίας. Άλλωστε, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας έστησε την αυτοκρατορία του πάνω σε αυτό το ιδεολόγημα.1

Θα πρέπει να τονιστεί πως δείχνεται εύκολο το να μιλήσει κάποιος, να περιγράψει, ακόμα και να αναλύσει το ζήτημα με τις αφορμές ή και τις αιτίες που προκάλεσαν το κύμα μετανάστευσης των τελευταίων δεκαετιών. Όμως, πέρα από αυτό, χρειάζεται να υπάρχει αυτό που λέμε συνολική οπτική. Να ενταχθούν και να επιβεβαιωθούν ή να διαφοροποιηθούν όλα αυτά με βάση την ανίχνευση κατ’ αρχήν και την διαπίστωση της, στη συνέχεια. Αυτή η συνολική οπτική, στο βαθμό που θα επιχειρηθεί, πετώντας τις όποιες παρωπίδες ιδεολογικού φανατισμού ή πολιτικού καιροσκοπισμού, θα συναντήσει τα πλέον σημαντικά στοιχεία του ευρύτερου σχεδιασμού των κυρίαρχων. Αυτό βέβαια δεν θα αποκαλύψει ολόκληρες τις λεπτομέρειες, αφού και οι ίδιοι οι εξουσιαστές έχουν πληθώρα εναλλακτικών λύσεων και σεναρίων (όπως και οι ίδιοι πολλές φορές αποκαλύπτουν) για την κάθε περίπτωση που θα υπάρξει κάποια μερική αντίθεση στα σχέδια που ήδη έχουν τεθεί σε εφαρμογή. Όμως, ότι δεν αμφισβητεί την κρατική υπόσταση, μπορεί να ενταχτεί στο σχεδιασμό τους και να λειτουργήσει προς όφελός τους, αφού έχουν τόσο την πρωτοβουλία των κινήσεων αλλά και πληθώρα μέσων για να πετύχουν τον εκάστοτε σκοπό τους.

Απ’ αυτήν την άποψη η αποδοχή της πολυπολιτισμικότητας, χωρίς την απαραίτητη κατανόηση της ουσίας και των εξουσιαστικών σκοπιμοτήτων που κρύβονται πίσω από αυτήν, οδηγεί άθελα σε μονοπάτια που στρέφονται πολλές φορές ενάντια σ’ αυτό που θα θέλαμε να προκύψει. Και είναι ενδεχόμενο να ανακαλύψει κάποιος πως ενίσχυε αυτό που νόμιζε πως πολεμούσε.

Επειδή, η πολυπολιτισμικότητα σημαίνει μια εξαναγκαστική ομογενοποίηση μέσω της ένταξης στις λογικές του κρατισμού (και της αντίστοιχης γεωγραφικά υπόστασής του) και της υποταγής όχι πλέον στα προηγούμενα μοντέλα αλλά σε εκείνα που έχουν σχέση με ένα ετερόκλητο πληθυσμιακό σύνολο. Έτσι η δυνατότητα της εξέγερσης απομακρύνεται όσο το δυνατόν περισσότερο και η προοπτική της όποιας «επανάστασης» να παραμένει ακόμα πιο απροσδιόριστη στο βάθος ενός θολωμένου από τους ατμούς μιας σειράς αναθυμιάσεων εξουσιαστικού αναβρασμού, τούνελ. Απροσδιόριστη, επειδή τα ήδη υπαρκτά μοντέλα της «επανάστασης» δεν μπορούν ανταποκριθούν, είτε με τα εργαλεία της όποιας Μαρξιστολενινιστικής επιστημονικούρας, είτε διέπονται από τα αρτηριοσκληρωτικά σύνδρομα του αναρχισμού και των όποιων συνθετικών υποκατάστατων της αναρχίας.

Ο ελλαδικός χώρος, πλέον, δεν χαρακτηρίζεται από μια πολυπολιτισμική ή πολύ-κουλτουραλιστική διάσταση. Ο προκείμενος πολιτισμός είναι ο επιβεβλημένος από την κυριαρχία, χαρακτηρίζεται νεοελληνικός και στηρίζεται στην αναδόμηση των εξουσιαστικών σχέσεων με την κατασκευή του ελλαδικού κράτους σ’ αυτό το σημείο της Βαλκανικής από το 1830 και μετά.

Αν παρατηρήσουμε την πολιτική εμμονή των αριστερών στο ζήτημα του πολύ-πολιτισμού και των δικαιωμάτων των μεταναστών θα διαπιστώσουμε πως δεν κρύβει επ’ ουδενί αγνές και ανθρωπιστικές προθέσεις. Οι νεοεισερχόμενοι σκλάβοι στον ελλαδικό χώρο αποτελούν γι’ αυτούς το «υλικό» που θα τους δώσει την δυνατότητα ν’ αποκτήσουν μεγαλύτερο βάρος στα πολιτικά πράγματα και τη διαχείριση των εξουσιαστικών υποθέσεων, στη οποία εντάσσεται η απάλυνση και απομάκρυνση για κάποιο διάστημα οι αντικρατικές εντάσεις και συγκρούσεις.

Βέβαια, μπορεί να ισχυριστεί κάποιος πως όλα αυτά δεν στέκονται σαν αναλύσεις, αφού μέσα σε μια μεγάλη άνοδο του μεταναστευτικού «ρεύματος» είχαμε την εξέγερση του Δεκέμβρη 2008.

Δεν θα υπεισέλθουμε σε πολλά από τα χαρακτηριστικά που είχε η εξέγερση του 2008. Απλά θα πρέπει να επισημάνουμε πως η συμμετοχή των μεταναστών δεν είχε σαφώς τα κοινωνικά απελευθερωτικά χαρακτηριστικά, αλλά μια ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζεται από τη κατάσταση που βρίσκονται εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία οι περισσότεροι από αυτούς. Αυτό δεν μειώνει τη σημασία της συμμετοχής τους απλά δεν θα πρέπει να την εκλάβουμε σαν ενισχυτική μιας απελευθερωτικής διεργασίας. Το αντίθετο θα μπορούσε να ειπωθεί για πολλές περιπτώσεις.

Βεβαίως και είναι μια «διαισθητική» αντιμετώπιση για τις συνθήκες που πρόκειται να ακολουθήσουν, αυτό όμως δεν την ανακηρύσσει σε μοντέλο και πανάκεια για κάθε «νόσο και μαλακία». Και εννοείται πως θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν πως ουσιαστικά το κράτος μπόρεσε να ανταπεξέλθει χάρη στις δυνάμεις ανάσχεσης που διαθέτει η αριστερά, κομμουνιστική και μη, στον ελλαδικό χώρο. Ας μην φτάνουμε να αμφισβητούμε μια ολόκληρη εμπειρία από ένα γεγονός που στην ουσία την επιβεβαιώνει.

Χρειάζεται, επίσης, να επισημανθεί πως η συνύπαρξη των διαφορετικών ανθρώπινων ομάδων, η αδελφοσύνη, η δημιουργικότητα και η σύνθεση τους δεν μπορεί να προέλθει παρά μόνο μέσα από συνθήκες ελευθερίας.

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως το κράτος μπορεί να αφομοιώσει και να εντάξει στις προοπτικές και τα συμφέροντα των ομάδων εξουσίας ζητήματα που φαντάζουν ελευθεριακά ή απελευθερωτικά, ενώ στην ουσία σφίγγουν ακόμα περισσότερο οι αλυσίδες της σκλαβιάς.

Ας αναφέρουμε παραδειγματικά το ζήτημα της κατάργησης των συνόρων, που μέσω του κρατισμού μετατρέπεται σε ακόμα πιο ασφυκτικό έλεγχο πάνω στου υπηκόους των διαφόρων κρατών. Απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσουν οι αναρχικές και απελευθερωτικές προτάσεις να πάρουν σάρκα και οστά και να μην γίνονται παίγνιο στα χέρια των κάθε είδους εξουσιαστών είναι να εξαλειφθούν τα κράτη, η κυριαρχία, οι εξουσιαστικές κι εκμεταλλευτικές σχέσεις.

Η πολυπολιτισμικότητα σαν κατασκεύασμα της κυριαρχίας έρχεται να επισκευάσει και να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση των συνθηκών καταπίεσης κι εκμετάλλευσης με πρόσχημα ένα κόσμο πολύμορφο και ανθρώπινο. Αυτό που στην πραγματικότητα ετοιμάζει είναι ένα μωσαϊκό από ασύνδετες ψηφίδες που θα ενταχθούν με τον τρόπο και τους όρους που θέλουν οι απανταχού εξουσιαστές: την ουσιαστική ισοπέδωση της ανθρώπινης φύσης και την επιφανειακή και φολκλορική «διαφορετικότητα».

Η πολυπολιτισμικότητα ήδη έχει επιφέρει οδυνηρά αποτελέσματα όντας ένα εργαλείο στα χέρια των συνασπισμένων δυνάμεων της κυριαρχίας.2

Μετά από τα όσα αναπτύχθηκαν γίνεται φανερό πως η πολυπολιτισμικότητα δεν έχει κάποια απελευθερωτική διάσταση και δυνατότητα και αποτελεί απλά την ενίσχυση των συνθηκών αιχμαλωσίας και εξανδραποδισμού των ανθρώπων.

Όλα τα παραπάνω γράφτηκαν προκειμένου να αναδειχτεί η σημασία της στόχευσης της γενεσιουργού αιτίας των προβλημάτων των ανθρώπων και των διάφορων ομάδων, στην προοπτική της αναρχικής θεώρησης όλων αυτών των συνθηκών που κατασκευάζουν οι κυρίαρχοι. Η κατανόηση θα μπορέσει να αποτρέψει λογικές και καταστάσεις που επεξεργάζονται οι κυρίαρχοι, αλλά και αθέλητες συμπορεύσεις με τα σχέδιά τους, στην βάση μιας αυθύπαρκτης αναρχικής στάσης και δράσης.

 1. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Κεφ. Μ. Αλέξανδρος

2. «Θα ήταν αφέλεια να αγνοήσει κανείς ότι η «πολυπολιτισμικότητα», όπως και η «παγκοσμιοποίηση», τα «δικαιώματα», αλλά και η ίδια η «δημοκρατία», μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ιδεολογικό τρόπο προκειμένου να νομιμοποιηθούν ποικίλες στρατηγικές εξουσίας. Όντως, η πολυπολιτισμικότητα χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι για στρατιωτικές επεμβάσεις στη Βοσνία, το Κόσσοβο (και ίσως αύριο στην ΠΓΔ της Μακεδονίας), η έκβαση των οποίων κάθε άλλο παρά κατοχύρωσε τη συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων στις περιοχές αυτές». (Ν. Δεμερτζής)